انواع خیارات در قانون مدنی | 10 خیار مدنی

انواع خیارات در قانون مدنی

تعریف خیار:

شاید بارها با اصطلاح «خیارات» یا «اسقاط کافه‌ی خیارات» در قراردادها مواجه شده باشید. واژه‌ی «خیار»، به معنای اختیار فسخ معامله برای یکی از طرفین معامله یا هر دوی آن‌ها یا شخص ثالث می‌‌باشد. بنابراین، در صورت وجود یکی از خیارات قانون مدنی، شما حق و صلاحیت فسخ معامله و بازگرداندن همه چیز به حالت قبل از معامله را دارید. در این مقاله انواع خیارات در قانون مدنی را بررسی خواهیم کرد؛ با گروه وکلای باریستان همراه باشید.

انواع خیار در قانون مدنی:

ماده‌ی 396 قانون مدنی انواع خیارات را از قرار ذیل می‌داند:

1. خیار مجلس
2. خیار حیوان
3. خیار شرط
4. خیار تاخیر ثمن
5. خیار رویت و تخلف
6. خیار غبن
7. خیار عیب
8. خیار تدلیس
9. خیار تبعض صفقه
10. خیار تخلف از شرط

خیار مجلس

همانطور که از نام این خیار پیداست، خیار مجلس به این معنی است که پس از انعقاد قرارداد و تا زمانی که صحبتِ «طرفین» درخصوص معامله به پایان نرسیده است، هریک از آن‌ها حق فسخ معامله را داراست.

خیار حیوان

این خیار، مختص جایی است که یا ثمن معامله یا کالای مورد معامله حیوان باشد. در این صورت هر یک از طرفینی که حیوان را به عنوان ثمن یا کالا دریافت می‌نماید تا سه روز پس از انعقاد معامله حق فسخ آن را دارد.

خیار شرط

ممکن است در معامله برای هر یک از طرفین یا شخص ثالث، شرط شود که او اختیار فسخ معامله را در مدت زمان مشخص (مثلا تا شش ماه) دارد. در مقابل قانون از اصطلاح مشابهی تحت عنوان «خیار تخلف از شرط» نام می‌برد. تفاوت خیار تخلف از شرط و خیار شرط در این است که اولی، در صورت نقض یکی از شروط ضمن عقد برای یکی از طرفین ایجاد می‌شود؛ اما خیار شرط از زمان انعقاد عقد برای طرفین یا یکی از آن‌ها ایجاد می‌شود.

خیار تاخیر تادیه‌ی ثمن

در صورتی که طرفین توافق کرده باشند که ثمن معامله، نقد باشد و تمام آن پس از انعقاد معامله پرداخت شود (به عبارتی اقساط نباشد) و خریدار تمامِ ثمن را تا سه روز پس از انعقاد عقد نپردازد، در این صورت فروشنده حق دارد معامله را فسخ نماید.

خیار رویت و تخلف وصف

یک مورد دیگر از انواع خیارات مدنی، خیار رویت و تخلف وصف می‌باشد. این خیار، مختص جایی است که خریدار یا فروشنده وسیله‌ی مورد معامله را ندیده باشد و صرفا به اعتماد توصیف طرف مقابل از آن، اقدام به معامله نموده باشد و پس از رویت متوجه شود که مال، دارای اوصافی که  طرف قرارداد توصیف نموده بود، نیست.

خیار غبن

منظور از غبن در انواع خیارات، عدم وجود تعادل اقتصادی میان ثمن و مبیع است. بنابراین فروشنده‌ای که مال خود را در اثر جهل خود به قیمت بسیار پایین‌تر از قیمت بازار می‌فروشد یا خریداری که نادانسته، مالی را به قیمت بسیار بالا خریداری می‌کند، خیار غبن خواهد داشت.

خیار عیب

اگر بعد از معامله مشخص گردد که در زمان معامله، عیب پنهانی در کالا وجود داشته است، خریدار بر اساس خیار عیب حق فسخ قرارداد را خواهد داشت.

خیار تدلیس

تدلیس به معنای فریب طرف معامله است. هر گاه خریدار یا فروشنده، طرف مقابل را به طریقی فریب دهد؛ به طور مثال ادعای وجود وصف نیکویی در مال بکند یا عیبی را پنهان نماید، طرف دیگر حق فسخ معامله را به دلیل فریبکاری وی خواهد داشت.

خیار تبعض صفقه

تبعض، به معنای چند تکه شدن و صفقه، به معنای معامله است. خیار تبعض صفقه در جایی ایجاد می‌شود که معامله نسبت به قسمتی از کالاهای مورد توافق صحیح و نسبت به بخش دیگر باطل باشد. مثلا چنانچه مورد معامله چهار تخم مرغ بوده و دو تخم مرغ حین معامله فاسد و ازبین رفته باشند؛ در این صورت معامله نسبت به دو تخم مرغ فاسد، باطل و نسبت به دو تخم مرغ سالم، صحیح است؛ اما چون خریدار به هدف خود (خریدن چهار تخم مرغ با هم) بوده نرسیده است، حق دارد که کل معامله را فسخ نماید.

خیار تخلف از شرط

چنانچه در ضمن عقد، به نفع یکی از طرفین شرطی گنجانده شده باشد، در صورت تخلفِ طرفِ مقابل از شرط مورد توافق، ذی‌نفع حق فسخ معامله را دارا خواهد بود.

منبع: قوانین