اسناد تجاری چیست | انواع اسناد تجاری

اسناد تجاری و همه چیز درباره آن‌‎ها

اسناد تجاری یکی از مهم‌ترین دسته از اسنادی هستند که افراد به صورت روزانه در مبادلات خود یا در مواقع خاص از آن‌ها استفاده می‌نمایند و در قانون تجارت نیز به آن‌ها اشاره شده است. در حالت کلی سند در ماده ۱۲۸۴ قانون مدنی تعریف شده است و طبق آن، عبارت است از هر نوشته که در مقام دعوا یا دفاع قابل استناد باشد.

اسناد تجاری دارای کاربردهای مختلفی هستند و در واقع رواج استفاده از آن‌ها  به این علت است که پس از استفاده از پول به عنوان عوض اصلی در مبادلات و زیاد شدن مبادلات به تدریج در طول زمان، ضرورت استفاده از جایگزینی برای پول نقد که افراد بتوانند به راحتی مبادلات خود را انجام داده و نیازمند حمل و نقل مقدار زیادی پول نباشند احساس می‌شد.

به همین منظور ایجاد یک سند که دارای اعتبار باشد و فرد گیرنده بداند که در ازای آن می‌تواند پول به مقدار مشخصی دریافت کند یک امر مهم بود و به مرور زمان استفاده از اسناد تجاری مانند چک، برات و سفته جایگزین پول شد. بنابراین مهم‌ترین کارکرد اسناد تجاری، وسیله پرداخت بودن آن است که امروزه بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در این مطلب تمامی نکات و مسائل مربوط به اسناد تجاری، انواع آن و ویژگی‌های آنان را بیان می‌نماییم.

انواع اسناد تجاری

اسناد تجاری به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در یک دسته بندی به اسناد عادی و رسمی و در دسته بندی دیگر به اسناد تجاری عام و خاص تقسیم می‌گردد. تفاوت سند رسمی و سند عادی در این است که سند عادی به دست افراد عادی تنظیم می‌شود و برای تنظیم آن به دفاتر رسمی و غیره مراجعه نمی‌کنند در صورتی که افراد برای تنظیم اسناد رسمی به یک دفتر اسناد رسمی مراجعه می‌نمایند. اسناد تجاری عام و خاص نیز دارای تفاوت‌هایی می‌باشند.

اسناد تجاری عام شامل تمام اسناد تجاری اعم از چک، برات، سفته، اوراق سهام و اوراق قرضه هستند و اسناد تجاری خاص فقط چک و سفته و برات را در بر می‌گیرند. در ادامه ویژگی‌های مربوط به اسناد تجاری خاص را بیان می‌نماییم.

ویژگی اسناد تجاری خاص

اسناد تجاری خاص که سفته، برات و چک را شامل می‌شوند ویژگی‌هایی دارند که از آن‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• اسناد تجاری خاص اسناد رسمی نیستند و توسط افراد عادی صادر می‌شوند و به همین منظور اعتبار اسناد رسمی را ندارند. البته این اسناد قابل استناد در محاکم هستند.
• این اسناد نشان دهنده مبلغ مشخصی پول هستند. فرد دارنده می‌تواند آن مبلغ را از بانک محال علیه دریافت نموده و یا در وجه فرد دیگری انتقال دهد.
• صدور آن‌ها منوط به انجام تعهد مالی است که می‌تواند حال یا مدت دار باشد و فرد صادرکننده که بدهکار محسوب می‌شود باید آن را در موعد مقرر پرداخت نماید.
• تنظیم آن‌ها دارای تشریفات خاصی است که فرد صادرکننده باید در نظر بگیرد و طبق آن تنظیم نماید.
• فرد دارنده می‌تواند با استناد به آن سند، قرار تامین خواسته صادر نماید و با توجه به این قرار، به اندازه مبلغی که در آن سند هست، از اموال آن فرد توقیف می‌شود.
• این اسناد تجاری خاص دارای مقررات مرور زمان خاص خود می‌باشند و اگر در موعد مقرر، فرد دارنده اقدام به نقد کردن و مطالبه وجه ننماید، پس از آن امکان طرح دعوای تجاری برای او وجود نخواهد داشت و صرفا می‌تواند دعوای مدنی طرح کند.

انواع اسناد تجاری خاص

همانطور که بیان شد، اسناد تجاری خاص شامل سفته، چک و برات هستند که در این قسمت قصد داریم تا آن‌ها را به تفکیک مورد بررسی قرار داده و ویژگی‌های هرکدام را بیان کنیم.

چک: در ماده ۳۱۰ قانون تجارت چک تعریف شده است و نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که نزد محال علیه دارد به دیگری واگذار می‌نماید.

• چک دارای مندرجات و جزئیات مختلفی است که از آن می‌توان به تاریخ صدور، محل صدور، امضاء، مبلغ، نام گیرنده چک و محل پرداخت آن اشاره نمود.
• با استناد به ماده ۳۱۵ قانون تجارت، چک باید در همان محل صدور، تادیه گردد دارنده تا ۱۵ روز فرصت دارد که آن را مطالبه کند و اگر در نقطه دیگری از ایران صادر شده باشد تا ۴۰ روز فرصت خواهد داشت. پس از گذشت این مدت اگر مطالبه نکرده باشد نمی‌تواند علیه ظهرنویس دعوا طرح کند.
• طبق ماده ۳۱۷ قانون تجارت، مقررات مربوط به چک‌هایی که در ایران صادر می‌شوند، در مورد چک‌هایی که در خارج از ایران صادر می‌شوند نیز صادق است ولیکن مهلت مطالبه چک به ۴ ماه از تاریخ صدور افزایش می‌یابد.
• چک دارای انواع مختلفی است که عادی، تاییدشده، مسافرتی و تضمین شده را شامل می‌شود که در بین آن‌ها چک تضمین شده دارای بیشترین اعتبار است و پرداخت وجه چک توسط بانک محال علیه تضمین می‌شود.

سفته: با استناد به ماده ۳۰۷ قانون تجارت، سفته سندی است که صادرکننده در آن تعهد می‌کند که مبلغی را در موعد معین به فرد دیگر پرداخت کند. دارنده سفته می‌تواند آن را به فرد دیگری واگذار کند و به این عمل ظهرنویسی گفته می‌شود.

• سفته دارای مندرجات گوناگونی است که از آن می‌توان به تاریخ صدور، نام گیرنده، محل تادیه وجه، نام سند، امضاء یا مهر صادرکننده، مبلغ قابل تادیه با تمام حروف و موارد مورد نیاز دیگر اشاره کرد.
• سفته به خودی خود تجاری نیست و برای تجاری شدن آن نیاز است که ویژگی‌های قانونی مانند مهر، امضاء و غیره در مورد آن رعایت شده باشد.

برات: برات امروزه در بین مردم کاربرد زیادی نداشته و استفاده نمی‌شود اما با توجه به اینکه قانون تجارت به آن اشاره نموده است عبارت است از سندی که به موجب آن صادرکننده به فردی دستور می‌دهد که مبلغی را به شخص ثالث بپردازد.

• مندرجات برات شامل مکان تادیه وجه برات، تاریخ تادیه، مبلغ برات، اسم شخص تادیه کننده، تاریخ تحریر و قید کلمه برات در سند می‌باشد.

اصول حاکم بر اسناد تجاری

اسناد تجاری دارای اصولی هستند که هر فردی که صادرکننده یا دارنده آن است باید آن را بداند، که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌نماییم.

• اصل استقلال تعهد: هر فردی که سند را صادر می‌کند در برابر پرداخت آن تعهد دارد و تا زمانی که آن سند موجود است، تعهد او نیز از بین نرفته است و باید تعهد خود را از طریق سند عملی کند و نمی‌تواند بگوید که از طریق غیرمالی تعهد خود را پرداخت کردم.
• اصل استقلال امضاها: هرکدام از امضاها در اسناد تجاری دارای اعتبار خاص خود هستند و به همین ترتیب یک فرد نمی‌تواند مدعی شود که یکی از امضاهای پشت سند ظهرنویسی شده جعلی است و به همین ترتیب از پرداخت مبلغ سر باز زند.
• اصل عدم استماع ایرادات اسناد تجاری: اسناد تجاری به محض اینکه توسط طرفین امضاء می‌شوند لازم الاجرا هستند و هیچکدام از آن‌ها نمی‌تواند به بهانه وجود ایراد از انجام تعهد خود سر باز زند. البته اگر ایراد موجهی وجود داشته باشد و بتوان به آن رسیدگی کرد فرد متقاضی می‌ 90ر تواند در دادگاه صالح آن ایراد را مطرح نماید.
• اصل مشغولیت ذمه: در حالت کلی اصل بر تبرع است و اگر فردی به دیگری پولی بدهد به معنای بدهکار بودن او نیست اما در اسناد تجاری اصل بر مشغولیت ذمه است و اگر فردی در وجه دیگری سند تجاری صادر کند به معنای متعهد و مدیون بودن او است و باید پرداخت نماید.

در صورتی که درخصوص اسناد تجاری و راه‌های مطالبه وجوه آن‌ها نیاز به مشاوره دارید از لینک مشاوره حقوقی با ما در ارتباط باشید.

منبع: قوانین